Pagtaong lalawgon sa kontemporanyong literatura and sosyedad kan Kabikolan
Repaso kan librong "Sinaraysay – Halo-halong Blog nin Buhay" ninda H. Francisco V. Peñones Jr., Rizaldy M. Manrique asin Judith Balares-Salamat durante kan pagbongsod kaini kan Sabado, Hunyo 4, 2011, sa STA Auditorium kan Naga College Foundation.
Proud to be Rinconada
Dakula ining orgolyo ta an tolo kapwa kaamistades asin kasabat-sabat sa buhay.
Si Frankie pareho ko nagin International Ford Fellow, maski ngani naenot ako saiya asin iba an dalan na piglakawan. Kan tawan oportunidad na magklase, pinili niyang magpa-San Jose, California asin duman orog na pinatarom asin pinabaskog an saiyang saiyang kakayahan bilang parasurat.
Si Aldy kapareho ko UNCean. Haros pareho an dalan na samong piglakawan sa hayskul, nagin editor asin parasurat sa The Trailblazer, an dyaryo kan UNC High, asin nag-agi sa kamot kan samong adviser, si Ma’am Rose Virtuz.
Si Judith man matua sako, kun dai ako nasasala nin saro o labi pang taon, asin pareho kami nagtapos nin elementarya sa Anayan-Sagrada Elementary School sa Pili. Kun dai nindo naikokolokar, an samong eskwelahan yaon duman sa kataid kan pigsangahan kan Diversion Road sa Anayan, harani sa may tulay. Dakol akong agi-agi sa eskwelahan na idto, na pano nin maogmang memorya kan nakaagi.
An saro pang “common denominator” mi iyo na kami gabos gikan sa Rincodana. “Ngamin tataong magsarita sa Rinconada.” Si Frankie gikan sa Libmanan (na sarong banwa na harani man sa sakong puso), alagad nagdakula asin nagtrabaho sa gobyerno lokal kan Iriga. Si Aldy namundag sa Iriga, nag-elementarya sa Iriga Central School, asin sa presente nagpapadalagan kan sarong escuelahan duman. Si Judith siertong tatao man: an Anayan-Sagrada, maski ngani nasa Pili asin luas sa Rincodana proper, nasa boundary asin igwa nin dakulang populasyon nin mga taga-Rinconada. An sakong mga magurang galin kin Bula/Nabua sa father side asin Iriga sa mother side.
Kaya kan hapitan ako ni Aldy sa opisina 10 days ago bago kami nagpa-Singapore ni Mayor John asin Vice Mayor Gabby, dai lamang ako makadai.
Duang obheto
Sa blurb kan libro, igwa ining duang obheto: enot, magtao nin alternatibong istorya (“pagsaysay”) manongnod sa kontemporanyong Bikolandia, asin ikadua, irokyaw asin iselebrar an nagdadanay, asin sa pagtubod ko, orog na nagtatalubong kultura asin literaturang Bikolnon. Igdi sa mga obhetong ini mabirik an sakong pagrepaso kan libro.
Daing dua-dua, matriumpong naotob kan tolong parasurat an enot na obheto. Kun satuyang sisiyasaton an presenteng estado kan industriya nin peryodismo sa satong rona, an komentaryo parateng dominado nin pulitika, na sa kadaklan short-sighted huli sa naturalesa kaini. (Kada tolong taon baga, naeleksyon huling natatapos tulos an turno kan satong mga elehidong opisyal.) An lataw na narrative susog pa man giraray sa estoryang kontrolado asin minaitok sa “dakulang tawo” sa satuyang sosyedad, sarong framework na may sarong siglo na an edad.
Sa ibong na kampi, nakakarepreskong basahon an mga artikulo ninda Frank, Aldy asin Judith kun haen bit players an mga pulitiko, asin bida an ordinaryong tawo – poon mga tiyohon, tiahon asin mga partidaryo ni Frankie sa Iriga, asin mga kapwa parasurat sa Bikolandia asin sa nasyon; sa pamilya, maestra, kaamigo, kakontemporanyo asin kabisto ni Aldy; sagkod sa ina, agom, aki, mga katrabaho, estudyante, mga kakawat sa Anayan, kaklase sa Anayan-Sagrada, OFW students sa New South Wales ni Judith; asin sa mga indibidwal (tunay man o kathang-isip) na saindang pigbibiliban asin pigtitingkalag. Siempre, yaon man an Ruben Babar, sarong institusyon sa lokal na media, na iyong nagbukas kan dalan tanganing magin libro an mga obra kan saiyang tolong kolumnista.
Dugang pa, an komentaryo bakong short-sighted kundi nagtatao kan pig-aapod sa Ingles na “long view” – mas mahiwas an pagtanaw, almost timeless sabi ngani kaiyan, asin huli kaini mas mapuwersa asin may pakinabang huling padagos na napapanahon an mensahe asin argumento maski isinurat sa konteksto kan nakaaging dekada.
Asin daing dua-dua, huli sa pagtaong lalawgon igdi, an “Sinaraysay” sarong selebrasyon kan kultura asin literaturang Bikolnon. An desinyo asin istruktura kan libro nakakaogmamg pagbasahon huli sa tolong laen-laen na boses an nagtataram.
Dai ko isi kun angay ini, pero para sako, si Frankie sa tolo iyo an kuenta Randy David – mayong kasiertohan na magugustohan mo an panurat, alagad aram mong pinapanindugan an pagtubod asin an obligasyon na isabi an katotoohan, maski malanit sa ginhawa.
Si Aldy iyo an personipikasyon kan kasabihan na journalism bilang “first draft of history” o “history written in a hurry.” Garo siya si Michael Tan, pero Bikoliana imbes na salud an pigsusurat. Halimbawa, an saiyang artikulo manongod sa Bagyong Reming kapwa nagpapagiromdom satuya kan destrosong dara kan kalamidad na idto – na kun minsan madaling malingawan huling medyo haloy na kitang dai linalamasa nin makosog na bagyo – asin kan kakayahan kan mga Bikolanong padagos na bumangon pagkatapos. Na nagpagirumdom sako kan mga saray-saray kong video kan Reming kun haen literal na pinakit kan bagyo an atop kan samong dating multipurpose center sa Grandview, Pacol.
Si Judith puede kong sabihon na iyo an Rina Jimenez David sa tolo, asin labi pa. An saiyang eksperyensia bilang ina/agom, parasurat, paratokdo asin akademiko nagtatao nin kakaibang perspektibo sa mga isyung inaatubang kan satong sosyedad. Asin ini garo hinghing nakakapagirumdom asin nakakakodot sa puso, nangorogna manongod sa literal asin metaporikal na aplikasyon kan pagluto – huling an mga magurang ko sa Sagrada matibay man na mga kusinero. Kun may paaso-aso sa kasal nin partidaryo o kamidbid, an ama ko parateng inoosipan na magtabang sa pagluto nin mga gisong sa kasal-Rinconada ko sana nananamitan. Kaya ngani suro-semana nauli ta nauli kami sa Sagrada, ta parte kan semanal na ritwal iyo an pangodtohan kaiba kan mga magurang, tugang asin makuapong yaon sana igdi sa palibot.
Sarong agyat
Boot kong tapuson an repasong ini tanganing komendaran an tolong parasurat sa pagkakaigwa nin kosog nin boot tanganing pangyarihon an sarong ideya na magin realidad. Naoogma ako maski paropano, an sadol ko ki Aldy na dai na pagparahalaton an gobyerno nganing magin totoo an sarong plano nakatabang na itulod an ideyang ini. Mala, an okasyon na ini selebrasyon kan pwersa asin kapangyarihan kan pagmawot asin dedikasyon sa sarong katuyohan asin kawsa.
Siring man, boot kong iwalat an sarong agyat. Para sako, bakong igo na kitang yaon igdi magbakal nin kopya asin magbasa kan libro. Subago, nanotaran na garo dikit sana an yaon ngonyan asin nagpaheling nin interes sa okasyon na ini. An angat sato iyo na ipaabot an librong ini, asin iba pang obra kan literaturang Bikolnon, sa mas mahiwas na audience. I certainly commisserate with our young people today – at least kan high school ako, igwa kaming subject na “Readings in Bicol Culture.” Makamomondo na ngonyan mayo na.
Pero an pagkaaram ko, an kurikulum kan DepEd minatugot na magdagdag nin subject, basta dai sana bawasan kun ano an yaon na. Siguro, saro ining bagay na dapat turukawan asin pag-olayan kan satong mga nanunungdan, sa pangengenot ni Vice Mayor Gabby Bordado asin Konsehal Nathan Sergio na yaon ngonyan. Madali ining sabihon, pero may kadepisilan gibohon ta igwa nin logistical asin resource implications an siring kaining desisyon. Baka dai pa andam an mga teacher kan DepEd-Naga na gamiton an mga materyal na ini sa eskwelahan. Pero saro ining oportunidad para sa mga parasurat asin nagmamakolog sa literaturang Bikolnon na pagtarabangan hanapan solusyon an problemang ini.
Sa giraray, congratulations sa saindong tolo. And may our tribe increase! More...
